Το shοκολατάκι

Λίγα χρόνια πριν έγινε viral ένα βίντεο στο οποίο η βουλευτής Ντόρα Μπακογιάννη χρησιμοποίησε τον φθόγγο [ʃ] (στην αγγλική γραφή αποδίδεται με sh) για να προφέρει τη λέξη shοκολατάκι. Το συγκεκριμένο φώνημα δεν υπάρχει στη νεοελληνική. Η προφορά της βουλευτού ακολουθούσε την προφορά της γαλλικής chocolat, από την οποία η νεοελληνική γλώσσα έχει δανειστεί τη λέξη.

Η διατήρηση της φωνολογίας των δανείων λέξεων, ειδικά όταν ο ομιλητής δανείζεται φθόγγους που δεν υπάρχουν στη γλώσσα, αντιμετωπίζεται κατά κανόνα με απόρριψη και διακωμώδηση.


(Σε κάποια άλλη εποχή, ωστόσο, η σωστή προσφορά του [ʃ] (sh), μπορούσε να αποβεί σωτήρια: στη Βίβλο (Κριτές, ΙΒ ́ 5-6) οι Γαλααδίτες, όταν φύλασσαν τα περάσματα του Ιορδάνη, είχαν καταφύγει σε μια δοκιμασία την οποία εφάρμοζαν για να εντοπίσουν τους Εφραϊμίτες ανάμεσα στους ταξιδιώτες και να τους εμποδίσουν να περάσουν: τους ζητούσαν να προφέρουν τη λέξη shibbólet (שִׁבֹּלֶת‬), και, όποιος δεν μπορούσε να προφέρει το πρώτο σύμφωνο ως [∫], αλλά το πρόφερε ως [s], σκοτωνόταν.)

Υπάρχει η εντύπωση πως κατά τον δανεισμό ξένων λέξεων είναι απαραίτητη η προσαρμογή των λέξεων στη φωνολογία της νεοελληνικής γλώσσας. Πράγματι, αυτό ισχύει σε οριακές περιπτώσεις, όπως η προαναφερθείσα. Οι ομιλητές της νεοελληνικής γλώσσας αντιλαμβάνονται την ξενική προφορά των δανείων λέξεων ως ασυνήθιστη και αστεία. Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η προφορά των δανείων επηρεάζεται από την προφορά που έχουν οι συγκεκριμένοι τύποι στην γλώσσα προέλευσης. Αυτή η επιρροή καταγράφεται και στο ΛΚΝ, το οποίο συμπεριλαμβάνει την προφορά του κάθε λήμματος. Στην εισαγωγή του λεξικού αναφέρεται:

Για τα δάνεια προτιμήθηκε η προφορά που βρίσκεται πλησιέστερα στον ξένο τύπο, εφόσον, βέβαια, ακούγεται πραγματικά και με κάποια συχνότητα, π.χ. παρμπρίζ [parbriz], καμπάνια [kampaña].

Οι περισσότερες περιπτώσεις στις οποίες το ΛΚΝ υιοθετεί την προφορά της δάνειας λέξης αφορούν τα συμφωνικά σύμπλεγματα [nt] και [mp]. Στη φωνολογία της νεολληνικής γλώσσας αυτά δεν υπάρχουν. Τα μπ και ντ αποδίδουν στη γραφή πάντοτε τα [b] και [d] (ή έρρινα: [ᵐb], [ⁿd]). Επομένως, το λεξικό αποδίδει τα nt, mp των ξένων λέξεων ανάλογα με την περίπτωση. Για παράδειγμα, οι λέξεις κάμπος (< λατ. campus), καντίνα (< ιταλ. cantina), κόντρα (< ιταλ. contra) αποδίδονται φωνητικά ως [kámbos], [kandína], [kóndra], ενώ αντιθέτως οι λέξεις κοντέινερ (< αγγλ. container), κοντράστ (< γαλλ. contraste) και ίντερνετ (< αγγλ. internet) ως [kontéiner], [kontrást], [ínternet] (η έμφαση δική μου).

Τα κριτήρια που εφαρμόζονται από το ΛΚΝ είναι μάλλον χρονικά: λέξεις που αποτελούν νεότερα δάνεια είναι αναμενόμενο να κουβαλούν στις αποσκευές τους την προφορά της γλώσσας προέλευσης. Σε αυτό συμβάλλει και η γνώση της γλώσσας προέλευσης, που επηρεάζει τους φυσικούς ομιλητές της νεοελληνικής. Επομένως, η ξενική προφορά των δανείων λέξεων διακωμωδείται μόνο όταν αναγνωρίζεται ως τέτοια.