Οι νοσταλγοί τού πολυτονικού

Οι μεταρρυθμίσεις δεν γίνονται ποτέ καθολικά αποδεκτές: πάντα υπάρχουν αυτοί που αρνούνται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα και προσκολλώνται στο παρελθόν. Για παράδειγμα, πολλοί συνεχίζουν να χρησιμοποιούν το πολυτονικό και το παλαιό ημερολόγιο. Δεν πρόκειται για απλή νοσταλγία, γιατί από μόνη της δεν είναι αρκετή για να τροφοδοτήσει διαχρονικά την προσκόλληση στο παρωχημένο. Συνοδεύεται από ιδεολογικό περιτύλιγμα και (ψευδο)επιστημονική ενίσχυση. Στα επιχειρήματα των υποστηρικτών του πολυτονικού μπορούμε να εντοπίσουμε και τα δύο.

Στην ιστοσελίδα Κίνηση Πολιτών για την Επαναφορά του Πολυτονικού Συστήματος μπορεί να βρει κανείς μπάνερ που φανερώνουν ξεκάθαρα τον ιδεολογικό χρωματισμό της πολυτονικής γραφής: το μήνυμα "Αγαπώ την γλώσσα μου, χρησιμοποιώ τόνους και πνεύματα" δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες. Όποιος χρησιμοποιεί μονοτονικό ...δεν αγαπάει τη γλώσσα του. 

Εκτός από τον εκβιασμό που συνιστά ένα τέτοιο σύνθημα, στην ιστοσελίδα μπορούμε να εντοπίσουμε ορισμένα ατυχή «γλωσσικά» επιχειρήματα τα οποία αξίζει να επισημανθούν, επειδή αποτελούν μόνιμη επωδό αρκετών πολυτονιστών. 

Υποστηρίζεται πως «χάρη στην δασεία, ο Έλληνας ήξερε αν αλλοιώνεται ή όχι το σύμφωνο του πρώτου συνθετικού: εφάμιλλος αλλά επακριβής, καθημερινή αλλά κατήχηση». Σύμφωνα με τον κανόνα, στην αρχαία ελληνική κατά την έκθλιψη και κατά τη σύνθεση λέξεων τα κ, π, τ στο τέλος της λέξης ή στο τέλος του πρώτου συνθετικού τρέπονται σε χ, φ, θ. Είναι προφανές ότι ο Νεοέλληνας δεν ήξερε αυτόν τον κανόνα και δεν τον χρησιμοποιούσε στην νεοελληνική γλώσσα, ακόμα και αρκετούς αιώνες πριν. Στο Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας, 1100-1669 συναντάμε σύνθετες λέξεις όπου η δασεία δεν λαμβάνεται υπόψη, όπως: κατορκίζω, κατιστορίζω, κατυποτάσσω και κατυφαίνω (ενώ οι τύποι με βάση τον κανόνα της αρχαίας είναι: καθορκίζω, καθιστορίζω, καθυποτάσσω, καθυφαίνω). 

Δύο συνέπειες έχει η κατάργηση της δασείας, σύμφωνα με τους υποστηρικτές του πολυτονικού: «(α) την αποφυγή δημιουργίας νέων συνθέτων λέξεων, (β) την λανθασμένη σύνθεση λέξεων (όπως πενταήμερη αντί για πενθήμερη, ενώ συνεχίζουμε να λέμε δεκαπενθήμερη». Σχετικά με την πρώτη συνέπεια θα πρέπει να ενημερώσουμε την Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας και το
Κέντρο Ερεύνης Επιστημονικών Όρων και Νεολογισμών της Ακαδημίας Αθηνών ότι είναι αδιανότητο να καταγράφουν στις εκδόσεις τους σύνθετες λέξεις, επειδή «καταργήθηκε η δασεία». Η δεύτερη συνέπεια που αναφέρεται στερείται σοβαρότητας όπως και η πρώτη. Αποδίδουν στην κατάργηση της δασείας τη χρήση «λανθασμένων» συνθέτων (πενθήμερη - πενταήμερη), όμως αγνοούν ότι ο Νεοέλληνας είχε καταργήσει τη δασεία στην πράξη πολύ πριν αυτή καταργηθεί από τη γραφή. Αν ήταν διαφορετικά, θα είχαμε λέξεις όπως ανθαρματικός, ανθηλιά, ανθηλιακό, υπογλυχαιμία, γλυχαίματος, ανθεβραϊκός, ανθύλη, ανθυπερτασικά φάρμακα, αυθύπνωση, ανθαιρετικός, ανθήρωας και το Δεκαήμερο του Βοκκάκιου θα ήταν Δεχήμερο.

Και δεν είναι μόνο η σύνθεση λέξεων. Αν διατηρούσαμε τη δασεία, θα λέγαμε: αφ' όπου, αφ' ό,τι μου είπανε, αφ' όλους (όπως λέμε αφότου, εφόσον, εφ' όλης της ύλης) και ο ποιητής θα έγραφε αφ' αίμα στους στίχους του: "Άμμετε, μην αφήσετε/ ζώντα κανένα απ' αίμα/ τα αιγαία νερά βαμμένα/ κύματ΄ ας έχουν γέμοντα/ από σφαγάδια".

Η (ψευδο)επιστημονική υποστήριξη του πολυτονικού δεν περιορίζεται μόνο στο χώρο της γλωσσολογίας, αφού το 2005 κυκλοφόρησε η μελέτη που υποστήριζε ότι η εκμάθηση του πολυτονικού «μπορεί να ενεργήσει προληπτικά στην εμφάνιση ορισμένων μαθησιακών δυσκολιών (δυσλεξίες κ.ά.), αλλά και θεραπευτικά, όταν οι δυσκολίες αυτές έχουν ήδη εμφανισθεί». Η μελέτη επικρίθηκε από την επιστημονική κοινότητα, καθώς σε διάφορα άρθρα παρουσιάστηκαν οι αδυναμίες της και αποδείχθηκε πως είναι «πειραματικά και στατιστικά έωλη».

Η αφετηρία της ιδέας πως το πολυτονικό θεραπεύει τη δυσλεξία εντοπίζεται τουλάχιστον πίσω στο 1991 σε μία επιστολή αναγνώστη προς το περιοδικό Δαυλός (τεύχος 120, Δεκέμβριος 1991). Σε αυτή μας πληροφορεί πως κάποια ..."γλωσσολόγος Κρήτης" με το όνομα Μαρία Σαββάκη έχει αποδείξει με εργασία της και μάλιστα "ιατρικώς" (!) ότι ..."το διαβόητο και διάτρητο μονοτονικό σύστημα προξενεί στα παιδιά και στους νέους καταφανώς και με αυξανόμενο ρυθμό αφασικά προβλήματα δυσλεξίας, δυσγλωσσίας, αλαλίας." (Αυτός ο ισχυρισμός δε δείχνει να επιβεβαιώνεται από συνέντευξη της Μαρίας Σαββάκη στο Βήμα της 21ης Σεπτεμβρίου 2003.) Ο επιστολογράφος συνεχίζει ακάθεκτος: "προστίθεται και η μαρτυρία της θετικής επιστήμης, και δη της ιατρικής γλωσσολογίας (!)", ότι η επαναφορά του πολυτονικού είναι "επείγον μέτρον εθνικής ιάσεως-σωτηρίας" παράλληλα με την επαναφορά των αρχαίων ελληνικών σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. 

Στην άλλη όχθη δεν υπάρχουν "οπαδοί" του μονοτονικού, όπως δεν υπάρχουν "οπαδοί" του Γρηγοριανού ημερολογίου. Υπάρχουν μόνο χρήστες του μονοτονικού, οι περισσότεροι άνθρωποι γράφουν με αυτό, το μεταχειρίζονται για τη χρηστικότητά του, όχι για το συμβολισμό του. Αντίθετα, το πολυτονικό επιβιώνει χάρη στο συμβολισμό και όχι χάρη στη χρηστικότητά του. Αυτό μας λέει το εξής: το μονοτονικό δεν έχει ανάγκη από ιδεολογική θωράκιση ούτε έχει ανάγκη να "παρουσιαστεί" ως εθνικώς ορθή επιλογή για να χρησιμοποιείται ούτε η χρήση του συνεπάγεται κάποιο συγκεκριμένο ιδεολογικό προσανατολισμό: κομμουνιστής, φιλελεύθερος, δεξιός ή αριστερός.